گزارشی از انتشار کتاب 21 جلدی موسوعة ابن عباس
گفتگوی خبرگزاری حوزه با حجة الاسلام و المسلمین محمد الحسون
موسوعه ابن عباس تألیف آیة الله سید محمدمهدی خِرسان از علمای حوزه علمیه نجف به چاپ رسید.
این موسوعه از سوی مرکز الأبحاث العقائدیة (مرکز پژوهش‌های اعتقادی وابسته به دفتر آیة الله سیستانی) منتشر شده است. در همین راستا حجة الاسلام و المسلمین محمد الحَسّون مدیر این مرکز در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری حوزه، ضمن اشاره به ویژگی‌های ابن عباس و مؤلف این موسوعه، جزئیات تدوین این موسوعه را تشریح کرد. وی در بخشی از این مصاحبه گفت: آیة الله خرسان، بیش از هفتاد سال از عمر خود را صرف این کار کرد و بدین ترتیب این موسوعه، «کتابِ عمر» سید خرسان است که در آن هرچیزی را که به ابن عباس مربوط می‌شود ذکر کرده است و هرچه در مورد تولد، تحصیل، علم، اساتید، شاگردان، سخنانی که درباره وی گفته شده، همه و همه در این کتاب ذکر شده است.
مؤلف این کتاب، سید محمد مهدی بن سید حسن خرسان متولد نجف اشرف در سال ۱۳۴۷ هجری قمری می‌باشد و اکنون عمر شریف ایشان ۹۱ سال است. پدر وی سید حسن خِرسان از اولین شخصیت‌هایی است که در زمینه محافظت و تحقیق از تراث و آثار مکتوب علمای شیعه تلاش کرد تا جایی که نام ایشان به واسطه تحقیق برخی منابع مهم علمی مشهور شد و همان طور که گفتم ایشان از اولین کسانی بودکه در زمان خود به حفظ و احیاء تراث علما اهتمام داشت.
سید مهدی خرسان از شاگردان آیة الله العظمی سید خوئی و آیة الله العظمی سید محسن حکیم است که در کنار اهتمامی که به تراث داشته است، مردی عالم، فاضل، شاعر و ادیب است که تالیفات و تحقیقات زیادی دارد و تا جایی که من می‌دانم ایشان حدود ۴۰ عنوان اثر دارد؛ که البته همه آنها چاپ نشده است. به عنوان مثال ایشان از علمایی است که در تحقیق بحار الأنوار دست داشته است. بحار الأنوار پیش از این به صورت سنگی چاپ شده بود و در اختیار علما بود و پس از آن چند نفر از علما عهده دار تحقیق بحار الأنوار شدند تا اینکه به شکل جدید در ۱۱۰ جلد چاپ و منتشر شد. سید مهدی خرسان تقریبا تحقیق ۱۲ جلد از بحار را انجام داد و در کنار ایشان سید عبدالعزیز طباطبایی و علمای دیگر بخش دیگری از بحار را تحقیق کردند.
همچنین ایشان اثری دارد به عنوان «موسوعة ابن إدریس الحلي» در ۱۴ جلد که در این کتاب درباره زندگی ابن ادریس نوشته و تمام تالیفات ابن ادریس را جمع و تحقیق کرده است.
موسوعة ابن عباس هم اثر دیگر ایشان است که در ۲۱ جلد چاپ و منتشر شده است. ایشان کتابی دارد به نام «المحسن السبط مولودٌ أم سِقط» که ما آن را چاپ کرده‌ایم و از بهترین کتاب‌هایی است که درباره حضرت محسن فرزند امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه علیهم السلام نوشته شده است.
سید خرسان کتاب دیگری دارد به نام «علي إمام البررة» که در واقع شرح اُرجوزه (قصیده) مرحوم آیة الله خوئی درباره امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و فضائل و مناقب و ادله امامت ایشان است که ۱۶۶ بیت است و این قصیده در واقع آخرین نوشته آیة الله خوئی به شمار می‌رود که آن را در سال ۱۴۱۰ نوشت و شاگرد خود سید مهدی خرسان را به شرح آن مکلف کرد. جالب است بدانید با اینکه زبان آیة الله خوئی عربی نبود، اما توانسته مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به زبان شعر عربی فصیح بیان کند و جالب این است که آیة الله خوئی در همین قصیده بیان می‌کند که من شاعر و ادیب نیستم و فقط برای دست یابی به اجر و پاداش الهی این شعر را سروده‌ام.
سیدمهدی خرسان آن گونه که من ایشان را دیده و شناخته ام دو ویژگی دارد که این ویژگی‌ها در افراد و شخصیت‌های فعال در زمینه حفظ تراث کمتر دیده می‌شود. ویژگی اول این است که شما هنگامی که نزد ایشان می‌نشینی، احساس می‌کنی در برابر یک کتابخانه متحرک هستی. ایشان اطلاعات بسیار زیادی دارد به گونه‌ای که شما اگر در حضور ایشان از هر کتاب و موضوعی صحبت کنی، به شما خواهد گفت چه زمانی نوشته شده و چاپ شده و در کجا و توسط چه انتشاراتی چاپ شده. ایشان دایرة المعارف تراث و کتاب است. در این زمینه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی یزدی نیز همانند ایشان بود.
ویژگی دوم سید خرسان یک ویژگی کمیاب است و آن کرم و سخاوتی است که ایشان در ارائه کتاب‌ها و نسخه‌های خطی خود دارد. معمولا کسانی که نسخه‌های خطی یا قدیمی را در اختیار دارند، گاهی در زمینه ارائه آن و شریک ساختن دیگران با این گنجینه‌ها بخیل هستند و کتاب‌ها و نسخه‌های خطی خود را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند، اما آیة الله سید محمد مهدی خرسان در مورد آنچه که از این کتاب‌ها دارد کریم و سخاوتمند است و حتی پیش از آنکه از ایشان درخواست کنی، کتاب‌های خود را در اختیار شما قرار می‌دهد و ایشان هنوز هم با توجه به سنی که دارد، مشغول نوشتن و تالیف و فعالیت است و کتاب مهمی دربارۀ حضرت زهرا (علیها السلام) و کتابی هم درباره خاطرات خود در دست تالیف دارد که با توجه به عمر ۹۰ ساله‌ای که ایشان دارد خاطرات ارزشمندی دارد و ما از خداوند می‌خواهیم عمر ایشان را طولانی بگرداند.
درباره عبدالله بن عباس، باید بگویم که ایشان سه سال پیش از هجرت متولد شد یعنی زمانی که کافران، مسلمانان را در شعب ابی طالب محاصره کرده بودند و بدین ترتیب ابن عباس در شعب ابی طالب متولد شد و در منابع آمده که پدر وی (عباس بن عبدالمطلب) هنگامی که عبدالله متولد شد، وی را نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) آورد و پیامبر (صلی الله علیه وآله) برای وی این گونه دعا کرد: «اللهم ألهمه التأويل وعلّمه الحکمة» (خداوندا تفسیر را به او الهام کن و حکمت را به او بیاموز). و به خاطر این دعا بود که ابن عباس از مفسران و عرفای بزرگ و عالمان به تفسیر و اسرار قرآن شد. تا جایی که امام علی (علیه السلام) درباره عبدالله بن عباس گفت: گویی از پشت پرده به غیب می‌نگرد. هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه وآله) از دنیا رفت، عبدالله بن عباس ۱۴ ساله بود. بر این اساس وی از صحابه و از کسانی است که پیامبر (صلی الله علیه وآله) را دیده اند و از ایشان روآیة کرده اند تا جایی که از میمونه، خاله خود و همسر پیامبر می‌پرسید: پیامبر چه زمانی نزد تو می‌آید و میمونه هم به او می‌گفت پیامبر فلان موقع نزد من می‌آید و بدین ترتیب ابن عباس به پیامبر نگاه می‌کرد تا ببیند ایشان چگونه وضو می‌گیرد و نماز می‌خوانَد و چگونه می‌خوابد و به این خاطر می‌بینیم ابن عباس وضو و نماز پیامبر و چگونگی شب زنده داری ایشان را روایت کرده است.
ابن عباس نزد تمام مسلمانان شیعه و سنی ثقه است و همه، روآیة‌های وی در تفسیر قرآن را نقل می‌کنند. شما الان هر تفسیری را نگاه کنید می‌بینید روآیة‌های ابن عباس در آن نقل شده و این نشان می‌دهد سخن وی نزد شیعه و سنی اعتبار دارد.
ابن عباس پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه وآله) شاگرد امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود و بیشترین شاگردی و علم‌آموزیِ وی از علی بن ابی طالب علیه السلام بود تا اینکه در سال ۶۸ هجری از دنیا رفت و در پایان عمر خود کور شد.
درباره کتاب موسوعة عبدالله بن عباس باید بگویم که آیة الله سید خرسان هفتاد سال از عمر خود را در تالیف این موسوعه صرف کرده و در ابتدا این کتاب را در ۴ جلد نوشت تا اینکه ۱۳۷۴ قمری یعنی ۶۴ سال پیش که خواست این کتاب را چاپ کند، سید هبة الدین شهرستانی بر آن تقریظ نوشت و مرحوم آیة الله سید عبدالهادی شیرازی از مراجع تقلید نیز بر آن تقریظ نوشت و این دو تقریظ هم اکنون موجود است. اما سید خرسان در آن زمان متوجه شد که موضوع این کتاب نیازمند تحقیق و شرح فراوان است و بدین ترتیب بود که به تحقیقات خود درباره ابن عباس ادامه داد تا جایی که بیش از هفتاد سال از عمر خود را صرف این کار کرد و بدین ترتیب این موسوعه، «کتابِ عمر» سید خرسان است که در آن هرچیزی را که به ابن عباس مربوط می‌شود ذکر کرده است و هرچه در مورد تولد، تحصیل، علم، اساتید، شاگردان، سخنانی که درباره وی گفته شده، همه و همه در این کتاب ذکر شده است.
به یاد دارم سال ۱۴۳۲هـ در ماه شعبان به عمره و زیارت خانه خدا رفته بودیم که سید خرسان به ایران سفر می‌کند و سید جواد شهرستانی که متوجه می‌شود ایشان به ایران سفر کرده لذا برای ایشان از عراق، ویزای عمره می‌گیرد و بدین ترتیب ایشان برای ادای عمره به عربستان آمد و در آنجا به طائف رفت و بر سر مزار عبدالله بن عباس حاضر شد و برای وی فاتحه خواند و از خداوند خواست به وی عمر و سلامتی بدهد تا این کتاب را به اتمام برساند.
موسوعه ابن عباس در چهار حلقه (بخش) تنظیم و تألیف شده که هر حلقه ۵ جلد است که جز حلقه آخر که ۶ جلد است و جلد آخر آن تقریبا حُسن ختام یا معرفی مختصر موسوعه است.
اولین حلقه با عنوان «ابن عباس، تاریخ وسیرة» است که درآن از تاریخ ابن عباس از زمان ولادت تا وفات وی سخن گفته که در این حلقه از ولادت ابن عباس در زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ماجراهای پس از زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) تا زمان خلافت عثمان بن عفان و دوره خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و دوره خلافت و امامت امام حسن علیه السلام و سپس خلافت بنی امیه و وفات ابن عباس در سال ۶۸هـ سخن گفته و تمام حوادث و مسائل مربوط به زندگی وی مطرح شده و در این میان تمام اشکالاتی نیز که در این زمینه مطرح شده را بیان و به آنها پاسخ داده است و علاوه بر این سید خرسان به اشتباهات موجود در کتاب‌ها درباره تاریخ ابن عباس هم اشاره کرده است.
سید محمد مهدی خرسان تمام کتب و مقالات مربوط به ابن عباس را که به زبان عربی، فارسی یا ترکی یا اردو نوشته شده و تمام نسخه‌های خطی مربوط به ابن عباس را بررسی کرده و هنگامی که به ایران و مشهد مقدس سفر کرد، مسئولان آستان مقدس رضوی وی را شناختند و نسخه‌های خطی را در اختیار وی قرار دادند و تصاویر نسخه‌های خطی متعدد را در اختیار وی قرار دادند به گونه‌ای که در سایر موارد چنین سخاوتی را آن هم به این سرعت از سوی مسئولان آستان مقدس رضوی سراغ نداریم.
ایشان همچنین برخی افراد را مامور کرد تصاویر برخی نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های اصلی ترکیه را برای وی تهیه کنند و بدین ترتیب تمام آنچه را که به نحوی و به هر زبانی به ابن عباس مربوط بود جمع کرد تا به بررسی آنها بپرازد.
حلقه دوم موسوعه با عنوان «دراسة وعطاء» می‌باشد که سید خرسان به بیان تحصیلات، علم آموزی، معرفی اساتید و روش علمی ابن عباس در تفسیر و اخبار و آنچه که از وی روآیة و نوشته شده می‌پردازد.
حلقه سوم، آثار ابن عباس است. ابن عباس کتابی تالیف نکرده، اما کسانی که پس از وی آمده اند، روایات وی را در یک مجموعه جمع آوری کرده اند که از مهم ترین این افراد پسر وی علی بن عبدالله بن عباس است که کتابی نوشته شامل مطالب تفسیر قرآن که از پدر خود شنیده است. اثر دیگر در این زمینه متعلق به عطاء ابن ابی رباح است که مجموعه‌ای با عنوان تفسیر ابن عباس دارد. امر مهم در این حلقه این است که سید مهدی خرسان ۱۸ تالیف از تالیفات منسوب به ابن عباس را جمع کرده و بخشی از این تالیفات منسوب به ابن عباس را تایید کرده به این معنا که انتساب آن به ابن عباس را پذیرفته است، اما در انتساب بخشی از این تالیفات به ابن عباس مناقشه کرده، زیرا برخی افراد سخنان یا تالیفاتی را متناسب با منهج خود به ابن عباس نسبت داده اند که سید خرسان در انتساب آنها مناقشه کرده است.
حلقه چهارم موسوعه را شاید بتوان مهم ترین بخش موسوعه دانست که بر شبهات مطرح شده درباره ابن عباس تمرکز کرده و عنوان آن «ابن عباس في المیزان بین الجَرح والتعدیل» می‌باشد.
شبهه‌های فراوانی درباره ابن عباس وجود دارد و مثلا شبهه‌ای وجود دارد که ابن عباس که زمانی والی بصره از سوی امام علی (علیه السلام) و همچنین از سوی امام حسن(علیه السلام) بوده در آخرین روزهای عمر شریف امام علی، اموال بیت المال بصره را با خود برد و به مکه یا طائف رفت و در اینجا سید خرسان با دقت تمام به این شبهه پرداخته و بیان کرده که این شبهه در کتب شیعه چگونه آمده و در کتب اهل سنت چگونه ذکر شده و چه سیری داشته و تاریخ آن را از روز نخست بررسی می‌کند و سپس نامه‌های رد و بدل شده میان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و ابن عباس را بررسی می‌کند و این نامه‌ها را با ترتیب و تسلسل تاریخی آنها بررسی و بیان می‌کند و سپس به این نتیجه می‌رسد که این شبهه بی اساس است و واقعیتی ندارد و از ابن عباس دفاع می‌کند و بطلان شبهه را اعلام می‌کند و ثابت می‌کند ابن عباس هیچ گاه به امیرالمومنین (علیه السلام) خیانت نکرده و هنگامی که امام علی (علیه السلام) در مسجد کوفه به شهادت رسید، ابن عباس در کوفه بوده و در غسل و دفن امام علی (علیه السلام) شرکت داشته و از اولین کسانی است که با امام حسن (علیه السلام) بیعت کردو مردم را به بیعت با امام حسن (علیه السلام) دعوت کرد و در زمان امام حسن (علیه السلام) هم والی بصره بود و اگر ابن عباس در زمان امام علی (علیه السلام) به ایشان خیانت کرده بود، چگونه ممکن است امام حسن (علیه السلام) وی را بر ولآیة بصره ابقا کند؟
حلقه چهارم همان طور که گفتم بسیار مهم است به گونه‌ای است که به فعالیت‌های مرکز الأبحاث العقائدية مربوط می‌شود و ما این موسوعه را در راستای فعالیت‌های خود در پاسخ گویی به شبهات اعتقادی چاپ و منتشر کردیم که البته تصحیح و مراجعه این موسوعه نیز در مرکز الأبحادث العقائدیة ده سال طول کشید. ما توانستیم حلقۀ اول را در سال ۱۴۲۸ قمری منتشر کنیم و اکنون در سال ۱۴۳۸ هستیم به این معنا که ما علاوه بر چاپ و نشر این موسوعه به مراجعه و تحقیق و تصحیح آن نیز پرداخته ایم تا اینکه این موسوعه اکنون در ۲۱ جلد چاپ و منتشر شده ما از خداوند متعال می‌خواهیم عمر مبارک ایشان را طولانی بگرداند.
این موسوعه از سوی مرکز الأبحاث العقائدیة (مرکز پژوهش‌های اعتقادی وابسته به دفتر آیة الله سیستانی) منتشر شده است. در همین راستا حجة الاسلام و المسلمین محمد الحَسّون مدیر این مرکز در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری حوزه، ضمن اشاره به ویژگی‌های ابن عباس و مؤلف این موسوعه، جزئیات تدوین این موسوعه را تشریح کرد. وی در بخشی از این مصاحبه گفت: آیة الله خرسان، بیش از هفتاد سال از عمر خود را صرف این کار کرد و بدین ترتیب این موسوعه، «کتابِ عمر» سید خرسان است که در آن هرچیزی را که به ابن عباس مربوط می‌شود ذکر کرده است و هرچه در مورد تولد، تحصیل، علم، اساتید، شاگردان، سخنانی که درباره وی گفته شده، همه و همه در این کتاب ذکر شده است.
مؤلف این کتاب، سید محمد مهدی بن سید حسن خرسان متولد نجف اشرف در سال ۱۳۴۷ هجری قمری می‌باشد و اکنون عمر شریف ایشان ۹۱ سال است. پدر وی سید حسن خِرسان از اولین شخصیت‌هایی است که در زمینه محافظت و تحقیق از تراث و آثار مکتوب علمای شیعه تلاش کرد تا جایی که نام ایشان به واسطه تحقیق برخی منابع مهم علمی مشهور شد و همان طور که گفتم ایشان از اولین کسانی بودکه در زمان خود به حفظ و احیاء تراث علما اهتمام داشت.
سید مهدی خرسان از شاگردان آیة الله العظمی سید خوئی و آیة الله العظمی سید محسن حکیم است که در کنار اهتمامی که به تراث داشته است، مردی عالم، فاضل، شاعر و ادیب است که تالیفات و تحقیقات زیادی دارد و تا جایی که من می‌دانم ایشان حدود ۴۰ عنوان اثر دارد؛ که البته همه آنها چاپ نشده است. به عنوان مثال ایشان از علمایی است که در تحقیق بحار الأنوار دست داشته است. بحار الأنوار پیش از این به صورت سنگی چاپ شده بود و در اختیار علما بود و پس از آن چند نفر از علما عهده دار تحقیق بحار الأنوار شدند تا اینکه به شکل جدید در ۱۱۰ جلد چاپ و منتشر شد. سید مهدی خرسان تقریبا تحقیق ۱۲ جلد از بحار را انجام داد و در کنار ایشان سید عبدالعزیز طباطبایی و علمای دیگر بخش دیگری از بحار را تحقیق کردند.
همچنین ایشان اثری دارد به عنوان «موسوعة ابن إدریس الحلي» در ۱۴ جلد که در این کتاب درباره زندگی ابن ادریس نوشته و تمام تالیفات ابن ادریس را جمع و تحقیق کرده است.
موسوعة ابن عباس هم اثر دیگر ایشان است که در ۲۱ جلد چاپ و منتشر شده است. ایشان کتابی دارد به نام «المحسن السبط مولودٌ أم سِقط» که ما آن را چاپ کرده‌ایم و از بهترین کتاب‌هایی است که درباره حضرت محسن فرزند امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه علیهم السلام نوشته شده است.
سید خرسان کتاب دیگری دارد به نام «علي إمام البررة» که در واقع شرح اُرجوزه (قصیده) مرحوم آیة الله خوئی درباره امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و فضائل و مناقب و ادله امامت ایشان است که ۱۶۶ بیت است و این قصیده در واقع آخرین نوشته آیة الله خوئی به شمار می‌رود که آن را در سال ۱۴۱۰ نوشت و شاگرد خود سید مهدی خرسان را به شرح آن مکلف کرد. جالب است بدانید با اینکه زبان آیة الله خوئی عربی نبود، اما توانسته مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به زبان شعر عربی فصیح بیان کند و جالب این است که آیة الله خوئی در همین قصیده بیان می‌کند که من شاعر و ادیب نیستم و فقط برای دست یابی به اجر و پاداش الهی این شعر را سروده‌ام.
سیدمهدی خرسان آن گونه که من ایشان را دیده و شناخته ام دو ویژگی دارد که این ویژگی‌ها در افراد و شخصیت‌های فعال در زمینه حفظ تراث کمتر دیده می‌شود. ویژگی اول این است که شما هنگامی که نزد ایشان می‌نشینی، احساس می‌کنی در برابر یک کتابخانه متحرک هستی. ایشان اطلاعات بسیار زیادی دارد به گونه‌ای که شما اگر در حضور ایشان از هر کتاب و موضوعی صحبت کنی، به شما خواهد گفت چه زمانی نوشته شده و چاپ شده و در کجا و توسط چه انتشاراتی چاپ شده. ایشان دایرة المعارف تراث و کتاب است. در این زمینه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی یزدی نیز همانند ایشان بود.
ویژگی دوم سید خرسان یک ویژگی کمیاب است و آن کرم و سخاوتی است که ایشان در ارائه کتاب‌ها و نسخه‌های خطی خود دارد. معمولا کسانی که نسخه‌های خطی یا قدیمی را در اختیار دارند، گاهی در زمینه ارائه آن و شریک ساختن دیگران با این گنجینه‌ها بخیل هستند و کتاب‌ها و نسخه‌های خطی خود را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند، اما آیة الله سید محمد مهدی خرسان در مورد آنچه که از این کتاب‌ها دارد کریم و سخاوتمند است و حتی پیش از آنکه از ایشان درخواست کنی، کتاب‌های خود را در اختیار شما قرار می‌دهد و ایشان هنوز هم با توجه به سنی که دارد، مشغول نوشتن و تالیف و فعالیت است و کتاب مهمی دربارۀ حضرت زهرا (علیها السلام) و کتابی هم درباره خاطرات خود در دست تالیف دارد که با توجه به عمر ۹۰ ساله‌ای که ایشان دارد خاطرات ارزشمندی دارد و ما از خداوند می‌خواهیم عمر ایشان را طولانی بگرداند.
درباره عبدالله بن عباس، باید بگویم که ایشان سه سال پیش از هجرت متولد شد یعنی زمانی که کافران، مسلمانان را در شعب ابی طالب محاصره کرده بودند و بدین ترتیب ابن عباس در شعب ابی طالب متولد شد و در منابع آمده که پدر وی (عباس بن عبدالمطلب) هنگامی که عبدالله متولد شد، وی را نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) آورد و پیامبر (صلی الله علیه وآله) برای وی این گونه دعا کرد: «اللهم ألهمه التأويل وعلّمه الحکمة» (خداوندا تفسیر را به او الهام کن و حکمت را به او بیاموز). و به خاطر این دعا بود که ابن عباس از مفسران و عرفای بزرگ و عالمان به تفسیر و اسرار قرآن شد. تا جایی که امام علی (علیه السلام) درباره عبدالله بن عباس گفت: گویی از پشت پرده به غیب می‌نگرد. هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه وآله) از دنیا رفت، عبدالله بن عباس ۱۴ ساله بود. بر این اساس وی از صحابه و از کسانی است که پیامبر (صلی الله علیه وآله) را دیده اند و از ایشان روآیة کرده اند تا جایی که از میمونه، خاله خود و همسر پیامبر می‌پرسید: پیامبر چه زمانی نزد تو می‌آید و میمونه هم به او می‌گفت پیامبر فلان موقع نزد من می‌آید و بدین ترتیب ابن عباس به پیامبر نگاه می‌کرد تا ببیند ایشان چگونه وضو می‌گیرد و نماز می‌خوانَد و چگونه می‌خوابد و به این خاطر می‌بینیم ابن عباس وضو و نماز پیامبر و چگونگی شب زنده داری ایشان را روایت کرده است.
ابن عباس نزد تمام مسلمانان شیعه و سنی ثقه است و همه، روآیة‌های وی در تفسیر قرآن را نقل می‌کنند. شما الان هر تفسیری را نگاه کنید می‌بینید روآیة‌های ابن عباس در آن نقل شده و این نشان می‌دهد سخن وی نزد شیعه و سنی اعتبار دارد.
ابن عباس پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه وآله) شاگرد امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود و بیشترین شاگردی و علم‌آموزیِ وی از علی بن ابی طالب علیه السلام بود تا اینکه در سال ۶۸ هجری از دنیا رفت و در پایان عمر خود کور شد.
درباره کتاب موسوعة عبدالله بن عباس باید بگویم که آیة الله سید خرسان هفتاد سال از عمر خود را در تالیف این موسوعه صرف کرده و در ابتدا این کتاب را در ۴ جلد نوشت تا اینکه ۱۳۷۴ قمری یعنی ۶۴ سال پیش که خواست این کتاب را چاپ کند، سید هبة الدین شهرستانی بر آن تقریظ نوشت و مرحوم آیة الله سید عبدالهادی شیرازی از مراجع تقلید نیز بر آن تقریظ نوشت و این دو تقریظ هم اکنون موجود است. اما سید خرسان در آن زمان متوجه شد که موضوع این کتاب نیازمند تحقیق و شرح فراوان است و بدین ترتیب بود که به تحقیقات خود درباره ابن عباس ادامه داد تا جایی که بیش از هفتاد سال از عمر خود را صرف این کار کرد و بدین ترتیب این موسوعه، «کتابِ عمر» سید خرسان است که در آن هرچیزی را که به ابن عباس مربوط می‌شود ذکر کرده است و هرچه در مورد تولد، تحصیل، علم، اساتید، شاگردان، سخنانی که درباره وی گفته شده، همه و همه در این کتاب ذکر شده است.
به یاد دارم سال ۱۴۳۲هـ در ماه شعبان به عمره و زیارت خانه خدا رفته بودیم که سید خرسان به ایران سفر می‌کند و سید جواد شهرستانی که متوجه می‌شود ایشان به ایران سفر کرده لذا برای ایشان از عراق، ویزای عمره می‌گیرد و بدین ترتیب ایشان برای ادای عمره به عربستان آمد و در آنجا به طائف رفت و بر سر مزار عبدالله بن عباس حاضر شد و برای وی فاتحه خواند و از خداوند خواست به وی عمر و سلامتی بدهد تا این کتاب را به اتمام برساند.
موسوعه ابن عباس در چهار حلقه (بخش) تنظیم و تألیف شده که هر حلقه ۵ جلد است که جز حلقه آخر که ۶ جلد است و جلد آخر آن تقریبا حُسن ختام یا معرفی مختصر موسوعه است.
اولین حلقه با عنوان «ابن عباس، تاریخ وسیرة» است که درآن از تاریخ ابن عباس از زمان ولادت تا وفات وی سخن گفته که در این حلقه از ولادت ابن عباس در زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ماجراهای پس از زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) تا زمان خلافت عثمان بن عفان و دوره خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و دوره خلافت و امامت امام حسن علیه السلام و سپس خلافت بنی امیه و وفات ابن عباس در سال ۶۸هـ سخن گفته و تمام حوادث و مسائل مربوط به زندگی وی مطرح شده و در این میان تمام اشکالاتی نیز که در این زمینه مطرح شده را بیان و به آنها پاسخ داده است و علاوه بر این سید خرسان به اشتباهات موجود در کتاب‌ها درباره تاریخ ابن عباس هم اشاره کرده است.
سید محمد مهدی خرسان تمام کتب و مقالات مربوط به ابن عباس را که به زبان عربی، فارسی یا ترکی یا اردو نوشته شده و تمام نسخه‌های خطی مربوط به ابن عباس را بررسی کرده و هنگامی که به ایران و مشهد مقدس سفر کرد، مسئولان آستان مقدس رضوی وی را شناختند و نسخه‌های خطی را در اختیار وی قرار دادند و تصاویر نسخه‌های خطی متعدد را در اختیار وی قرار دادند به گونه‌ای که در سایر موارد چنین سخاوتی را آن هم به این سرعت از سوی مسئولان آستان مقدس رضوی سراغ نداریم.
ایشان همچنین برخی افراد را مامور کرد تصاویر برخی نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های اصلی ترکیه را برای وی تهیه کنند و بدین ترتیب تمام آنچه را که به نحوی و به هر زبانی به ابن عباس مربوط بود جمع کرد تا به بررسی آنها بپرازد.
حلقه دوم موسوعه با عنوان «دراسة وعطاء» می‌باشد که سید خرسان به بیان تحصیلات، علم آموزی، معرفی اساتید و روش علمی ابن عباس در تفسیر و اخبار و آنچه که از وی روآیة و نوشته شده می‌پردازد.
حلقه سوم، آثار ابن عباس است. ابن عباس کتابی تالیف نکرده، اما کسانی که پس از وی آمده اند، روایات وی را در یک مجموعه جمع آوری کرده اند که از مهم ترین این افراد پسر وی علی بن عبدالله بن عباس است که کتابی نوشته شامل مطالب تفسیر قرآن که از پدر خود شنیده است. اثر دیگر در این زمینه متعلق به عطاء ابن ابی رباح است که مجموعه‌ای با عنوان تفسیر ابن عباس دارد. امر مهم در این حلقه این است که سید مهدی خرسان ۱۸ تالیف از تالیفات منسوب به ابن عباس را جمع کرده و بخشی از این تالیفات منسوب به ابن عباس را تایید کرده به این معنا که انتساب آن به ابن عباس را پذیرفته است، اما در انتساب بخشی از این تالیفات به ابن عباس مناقشه کرده، زیرا برخی افراد سخنان یا تالیفاتی را متناسب با منهج خود به ابن عباس نسبت داده اند که سید خرسان در انتساب آنها مناقشه کرده است.
حلقه چهارم موسوعه را شاید بتوان مهم ترین بخش موسوعه دانست که بر شبهات مطرح شده درباره ابن عباس تمرکز کرده و عنوان آن «ابن عباس في المیزان بین الجَرح والتعدیل» می‌باشد.
شبهه‌های فراوانی درباره ابن عباس وجود دارد و مثلا شبهه‌ای وجود دارد که ابن عباس که زمانی والی بصره از سوی امام علی (علیه السلام) و همچنین از سوی امام حسن(علیه السلام) بوده در آخرین روزهای عمر شریف امام علی، اموال بیت المال بصره را با خود برد و به مکه یا طائف رفت و در اینجا سید خرسان با دقت تمام به این شبهه پرداخته و بیان کرده که این شبهه در کتب شیعه چگونه آمده و در کتب اهل سنت چگونه ذکر شده و چه سیری داشته و تاریخ آن را از روز نخست بررسی می‌کند و سپس نامه‌های رد و بدل شده میان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و ابن عباس را بررسی می‌کند و این نامه‌ها را با ترتیب و تسلسل تاریخی آنها بررسی و بیان می‌کند و سپس به این نتیجه می‌رسد که این شبهه بی اساس است و واقعیتی ندارد و از ابن عباس دفاع می‌کند و بطلان شبهه را اعلام می‌کند و ثابت می‌کند ابن عباس هیچ گاه به امیرالمومنین (علیه السلام) خیانت نکرده و هنگامی که امام علی (علیه السلام) در مسجد کوفه به شهادت رسید، ابن عباس در کوفه بوده و در غسل و دفن امام علی (علیه السلام) شرکت داشته و از اولین کسانی است که با امام حسن (علیه السلام) بیعت کردو مردم را به بیعت با امام حسن (علیه السلام) دعوت کرد و در زمان امام حسن (علیه السلام) هم والی بصره بود و اگر ابن عباس در زمان امام علی (علیه السلام) به ایشان خیانت کرده بود، چگونه ممکن است امام حسن (علیه السلام) وی را بر ولآیة بصره ابقا کند؟
حلقه چهارم همان طور که گفتم بسیار مهم است به گونه‌ای است که به فعالیت‌های مرکز الأبحاث العقائدية مربوط می‌شود و ما این موسوعه را در راستای فعالیت‌های خود در پاسخ گویی به شبهات اعتقادی چاپ و منتشر کردیم که البته تصحیح و مراجعه این موسوعه نیز در مرکز الأبحادث العقائدیة ده سال طول کشید. ما توانستیم حلقۀ اول را در سال ۱۴۲۸ قمری منتشر کنیم و اکنون در سال ۱۴۳۸ هستیم به این معنا که ما علاوه بر چاپ و نشر این موسوعه به مراجعه و تحقیق و تصحیح آن نیز پرداخته ایم تا اینکه این موسوعه اکنون در ۲۱ جلد چاپ و منتشر شده ما از خداوند متعال می‌خواهیم عمر مبارک ایشان را طولانی بگرداند.
موضوع:
علوم حدیث